کتاب نقد بوم گرا (ادبیات و محیط زیست) نوشته زهرا پارساپور
کتاب نقد بوم گرا (ادبیات و محیط زیست)
پدیدآورنده: زهرا پارساپور
مترجم: مینا حسنی
انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - 1392
به گزارش روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، عکس العمل شاخه های مختلف علوم انسانی نسبت به بحران زیست محیطی منجر به شکل گیری مباحث میان رشته ای تازه از جمله زبان شناسی زیست محیطی ( Ecolinguistics) با زیر شاخه هایش, اخلاق زیست محیطی (Ethics Enviromental) و نقد بوم گرا (Ecocriticism) در حوزه ادبیات گردید. اصطلاح نقدبوم گرا در سال 1996 توسط روکرت ابداع شد و واکنش دیرهنگامی بود که ادبیات در مقابل بحران محیط زیست از خود نشان داد. با وجود این که زمان زیادی از آن نمی گذرد با استقبال خوبی از سوی جامعه جهانی روبرو شده است . نقد بوم گرا به چگونگی انعکاس رابطه انسان و محیط فیزیکی در آثار ادبی می پردازد. در عین حال رابطه دین ، اخلاق، زبان و جنسیت با محیط زیست را بررسی می نماید. یکی از اهداف این نقد پر رنگ ساختن دغدغه حفظ محیط زیست و اصلاح رابطه انسان با طبیعت از طریق ادبیات ، فرهنگ و زبان است. این مقاله این شاخه از نقد را معرفی نموده و ضمن بیان نقش علوم انسانی در مقابله با این بحران به بیان تاریخچه نقد بوم گرا و موضوعات مطرح شده در این نقد می پردازد.
به نقل از خبرگزاری مهر، کتاب درباره نقد بوم گرا توسط عبدالله نوروزی و حسین فتحعلی ترجمه و به همت دکتر زهرا پارساپور دانشیار و رئیس پژوهشکده ادبیات گردآوری شده بود توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد. این کتاب، دربردارندۀ مقدمه و هفت فصل است. دکتر پارساپور در مقدمۀ این کتاب به حاکمیت دیدگاه انسان‌محور بر بیشتر مفاهیم و قوانین اخلاقی، حقوقی و اجتماعی اشاره کرده که موجب بی‌توجهی بیشتر انسان به طبیعت و سایر موجودات شده است و انسان فراموش کرده که حتی برای ادامۀ بقای خود می‌بایست برای زمین و سایر موجودات، حقوقی قائل شود. دغدغۀ دوستداران طبیعت، به نهضت‌های سبز و مطالعات بینارشته‌ای انجامید که به نقش پر رنگ طبیعت در زندگی انسان‌های متمدن که از پیشرفت‌های صنعتی و فناورانه سرمست هستند، تاکید می‌کرد.
وی بر بازتعریف رابطۀ انسان با محیط زیست تأکید می‌کند و بر این باور است که: «باید بسیاری از مفاهیم و ارزش‌های انسانی جامعۀ بشری همچون اخلاق، عدالت، رعیات حقوق دیگران از چارچوب بشری خارج شوند و همۀ موجودات را شامل شوند. اگر روابط انسانی بر مبنای اخلاق تعریف می‌شوند، اخلاق زمین نیز لحاظ گردد. اگر برای انسان شعار عدالت‌خواهی و حقوق بشر سر می‌دهیم، باید حقوق حیوانات و گیاهان و آب و خاک را فراموش نکنیم.»
نخستین فصل کتاب «نقد بوم‌گرا یا مطالعات سبز» نام دارد که نوشتۀ پیتر بری است که با این جمله آغاز می‌شود: «به زبان ساده، نقد بوم‌گرا، مطالعۀ رابطۀ بین ادبیات و جهان طبیعت است.» بنیان‌گذار این مکتب در امریکا، چریل گلاتفلتی است. نقد بوم‌گرا، نخستین بار در اواخر دهۀ ۱۹۷۰ در یک گردهمایی بیان شد. نقد بوم‌گرا، موقعیت ادبی خود را مرهون سه نویسندۀ امریکایی سدۀ نوزدهم، رالف والدو امرسون، مارگارت فولر و هنری دیوید تورو است که در آثارشان به ستایش طبیعت، نیروی حیات و طبیعت بکر و وحشی می‌پردازند.
فصل دوم، «نقد بوم‌گرا» نام دارد که نوشتۀ کیت ریگبی است که در بندهایی از این فصل می‌خوانیم: «نقد بوم‌گرا، غالباً مسئلۀ عدالت اجتماعی را مد نظر دارد، اما با دیگر اشکال نقد سیاسی، یک تفاوت اساسی دارد و آن اینکه نقد بوم‌گرا نوعی حمایت از دیگری است که احساس می‌شود توانایی دفاع از خود را ندارد.»
سیمون سی‌استاک، نویسندۀ فصل سوم است که «به نمایش گذاشتن ترس زیست‌محیطی: فضاهای طبیعی و اماکن مسکونی پیش‌بینی‌ناپذیر در شاه‌لیر» نام دارد و فصل چهارم با نام «وضعیت نقد بوم‌گرا و نقش ادبیات به عنوان بوم‌شناسی فرهنگی» نوشتۀ هوبرت زَپف است.
«اخلاق زیست‌محیطی» پنجمین فصل این کتاب است. اخلاق زیست‌محیطی، رشته‌ای است در فلسفه که به مطالعۀ رابطۀ اخلاقی انسان با محیط زیست و عناصر غیر انسانی‌اش و نیز ارزش و جایگاه اخلاقی آنها می‌پردازد.
وینفرد نات، نویسندۀ «نشانه‌شناسی بوم‌گرا» است که فصل ششم این کتاب را دربرمی‌گیرد. نشانه‌شناسی بوم‌گرا، مطالعۀ روابط متقابل نشانه‌شناختی بین موجودات زنده و محیط زندگی‌شان است. پیش‌فرض این تعریف این است که کانون اهمیت در بوم‌شناسی معناشناسانه یک نشانه‌شناسی انسانی نیست، بلکه در مفهوم کلی‌تر، یک نشانه‌شناسی موجود زنده است.
واپسین فصل این کتاب «اصطلاحات نقد بوم‌گرا» نام دارد که لارنس بویل نوشته است. او در این مقاله به موضوع‌هایی چون انسان‌مداری، زیست‌منطقه، فمینیسم بوم‌گرا، عدالت محیط‌زیستی و موضوع‌هایی از این دست پرداخته است.
کتاب نقد بوم‌گرا در ۵۰۰ نسخه منتشر شده است و به بهای ۱۲۰۰۰ تومان در دسترس علاقه¬ مندان قرار گرفته است.